“ไอซ์แลนด์” ประเทศปลอดยุงแห่งเดียวในโลก อาจสูญเสียเอกลักษณ์นี้จากภาวะโลกร้อน สภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลง กำลังคุกคามสภาพแวดล้อมที่ขัดขวางการเจริญเติบโตของยุง
ยุงเป็นแมลงที่พบได้เกือบทุกหนแห่งบนโลก โดยเฉพาะในประเทศที่มีสภาพอากาศเหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของมัน แต่มีเพียงประเทศเดียวที่ได้รับการยกย่องว่าเป็น “เขตปลอดยุง” นั่นคือ ไอซ์แลนด์ ขณะที่ประเทศเพื่อนบ้านอย่างนอร์เวย์ สกอตแลนด์ และกรีนแลนด์ มีประชากรยุงหลายสายพันธุ์ แต่ไอซ์แลนด์กลับปราศจากยุง อย่างน่าประหลาด แต่สภาพภูมิอากาศโลกที่กำลังเปลี่ยนแปลง ไอซ์แลนด์ อาจไม่ได้เป็นประเทศที่ปลอดยุงอีกต่อไป
เหตุใดไอซ์แลนด์จึงไม่มีประชากรยุง?
นักวิทยาศาสตร์ได้เสนอทฤษฎีหลายประการ เพื่ออธิบายปรากฏการณ์นี้ หนึ่งในสมมติฐานที่น่าสนใจคือ ยุงอาจยังไม่เคยเดินทางมาถึงไอซ์แลนด์ ไอซ์แลนด์เป็นเกาะที่ตั้งอยู่อย่างโดดเดี่ยวในมหาสมุทรแอตแลนติก ห่างจากแผ่นดินใหญ่ และประเทศเพื่อนบ้านหลายร้อยไมล์ ระยะทางที่ห่างไกลนี้ ทำหน้าที่เสมือนกำแพงธรรมชาติที่ขัดขวางการเดินทางของยุง ไม่ว่าจะโดยลม หรือวิธีการอื่นๆ
แต่มีหลักฐานว่า ในบางครั้งยุงสามารถเดินทางมาถึงไอซ์แลนด์ได้ โดยเฉพาะผ่านการขนส่งทางอากาศ
กิสลี มาร์ กิสลาสัน ศาสตราจารย์กิตติคุณด้านชลวิทยา (การศึกษาเกี่ยวกับทะเลสาบและน้ำจืด) จากมหาวิทยาลัยไอซ์แลนด์ เปิดเผยว่า เขาเคยพบยุงบนเที่ยวบินจากกรีนแลนด์มายังไอซ์แลนด์ นอกจากนี้ เขายังระบุว่า ยุงสามารถรอดชีวิตได้หลายชั่วโมงในช่องเก็บล้อของเครื่องบิน แม้ในสภาวะที่มีอุณหภูมิเยือกแข็ง ตามที่เขาให้สัมภาษณ์กับ Reykjavík Grapevine สื่อภาษาอังกฤษของไอซ์แลนด์ในปี 2017
ถ้ายุงมาถึงแล้ว ทำไมจึงไม่ตั้งรกราก?
คำถามต่อมาคือ หากยุงสามารถเดินทางมาถึงไอซ์แลนด์ได้ ทำไมพวกมันถึงไม่สามารถสร้างประชากรได้? นักวิทยาศาสตร์ได้พิจารณาปัจจัยหลายประการ รวมถึงความพร้อมของแหล่งเพาะพันธุ์และสภาพภูมิอากาศของไอซ์แลนด์
กิสลาสันชี้ให้เห็นว่า ไอซ์แลนด์มีบ่อน้ำและหนองน้ำจำนวนมาก โดยเฉพาะบริเวณใกล้สนามบิน ซึ่งในทางทฤษฎีควรเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ที่เหมาะสมสำหรับยุง เนื่องจากยุงต้องการน้ำนิ่งเพื่อวางไข่ วงจรชีวิตของยุงประกอบด้วย 4 ระยะ ได้แก่ ไข่ ตัวอ่อน ดักแด้ และตัวเต็มวัย ไข่ยุงจะถูกวางในน้ำ ฟักเป็นตัวอ่อน จากนั้นพัฒนาเป็นดักแด้ และสุดท้ายกลายเป็นยุงตัวเต็มวัย กระบวนการนี้ต้องการสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม โดยเฉพาะน้ำที่ไม่แข็งตัวเพื่อให้ตัวอ่อนและดักแด้เจริญเติบโตได้
โรเบิร์ต โจนส์ นักชีววิทยาแมลงและผู้ช่วยศาสตราจารย์จากวิทยาลัยสุขอนามัยและเวชศาสตร์เขตร้อนแห่งลอนดอน อธิบายว่า สภาพภูมิอากาศที่รุนแรงของไอซ์แลนด์ น่าจะเป็นปัจจัยหลักที่ขัดขวางการตั้งรกรากของยุง สภาพอากาศของไอซ์แลนด์มีลักษณะเป็นฤดูหนาวที่ยาวนานและวัฏจักรการแข็งตัว-ละลายที่เกิดขึ้นบ่อยครั้งในช่วงฤดูใบไม้ร่วงและฤดูใบไม้ผลิ วัฏจักรนี้นำไปสู่การที่แหล่งน้ำแข็งตัว ละลาย และแข็งตัวซ้ำหลายครั้ง ซึ่งรบกวนการเจริญเติบโตของไข่และตัวอ่อนยุง ทำให้พวกมันไม่สามารถพัฒนาไปถึงระยะตัวเต็มวัยได้
ในพื้นที่หนาวเย็นอย่างแถบอาร์กติกของแคนาดา ยุงบางสายพันธุ์สามารถอยู่รอดได้โดยการเข้าสู่ระยะพักตัวในช่วงไข่ ซึ่งทนต่อน้ำแข็งได้นานหลายเดือน ในขณะที่ในพื้นที่ที่มีอากาศอบอุ่นกว่า เช่น ยุโรปกลาง ยุงอาจรอดในช่วงฤดูหนาวในรูปของไข่ ตัวอ่อนในแหล่งน้ำที่กำบัง หรือตัวเต็มวัยที่ซ่อนตัวในโพรง หรือพื้นที่คุ้มครอง แต่ในไอซ์แลนด์ วัฏจักรการแข็งตัว-ละลายที่ไม่แน่นอน ทำให้กระบวนการนี้แทบเป็นไปไม่ได้
นอกจากนี้ ไอซ์แลนด์มีน้ำพุร้อนที่ไม่แข็งตัวในฤดูหนาว ซึ่งอาจดูเหมือนเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ที่เหมาะสม อย่างไรก็ตาม โจนส์ชี้ว่าอุณหภูมิของน้ำพุร้อนเหล่านี้อาจสูงเกินไปสำหรับตัวอ่อนยุง โดยเฉพาะสายพันธุ์ที่ปรับตัวให้เข้ากับสภาพอากาศหนาวเย็นในละติจูดสูง อีกทั้งองค์ประกอบทางเคมีของน้ำพุร้อนยังอาจไม่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของยุง
ภาวะโลกร้อน: ภัยคุกคามต่อสถานะปลอดยุงของไอซ์แลนด์
สถานะปลอดยุงของไอซ์แลนด์อาจไม่ยั่งยืนในอนาคต เนื่องจากผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ โจนส์ระบุว่า ฤดูใบไม้ผลิและฤดูใบไม้ร่วงที่อุ่นขึ้น อาจส่งผลให้มีน้ำนิ่งที่ไม่แข็งตัวเป็นระยะเวลานานขึ้น ซึ่งอาจเอื้อให้ยุงสามารถสร้างประชากรได้อย่างถาวร
อิมโม แฮนเซน ศาสตราจารย์ด้านชีววิทยาจากมหาวิทยาลัยรัฐนิวเม็กซิโก สนับสนุนแนวคิดนี้ โดยระบุว่า ในปัจจุบันยุงในเขตร้อนกำลังขยายอาณาเขตไปยังพื้นที่ตอนเหนือของสหรัฐอเมริกา เนื่องจากฤดูหนาวที่อุ่นขึ้นตัวอย่างที่ชัดเจนของการเปลี่ยนแปลงนี้ คือกรณีของ ฮาวาย ซึ่งครั้งหนึ่งเคยเป็นหมู่เกาะปลอดยุง เนื่องจากความโดดเดี่ยวทางภูมิศาสตร์ จนกระทั่งในปี 1826 เรือจากยุโรปและอเมริกานำยุงเข้ามาโดยไม่ได้ตั้งใจ ด้วยสภาพอากาศที่อบอุ่นและเอื้ออำนวย ยุงเหล่านี้จึงเจริญเติบโตและแพร่กระจายอย่างรวดเร็วทั่วหมู่เกาะ ในปัจจุบัน การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศยังผลักดันให้ยุงรุกรานเข้าไปในป่าบนพื้นที่สูงของฮาวาย ซึ่งเดิมมีอากาศเย็นเกินกว่าที่พวกมันจะอยู่รอดได้
ความเสี่ยงของยุงพาหะนำโรค
ถึงแม้ว่ายุงอาจมีโอกาสตั้งรกรากในไอซ์แลนด์ในอนาคต แต่โจนส์ชี้ว่า ความเสี่ยงที่ยุงพาหะนำโรค เช่น ยุงลาย (Aedes) ซึ่งเป็นพาหะของโรคไข้เลือดออกและชิคุนกุนยา จะยังคงต่ำ เนื่องจากยุงสายพันธุ์นี้ต้องการสภาพอากาศแบบเขตร้อนหรือกึ่งเขตร้อนเพื่อความอยู่รอด การศึกษาแบบจำลองสภาพภูมิอากาศบ่งชี้ว่า แม้ในอนาคตอันใกล้ (เช่น ปี 2080) พื้นที่ยุโรปตอนเหนือ รวมถึงไอซ์แลนด์ จะยังคงไม่เหมาะสมสำหรับการแพร่เชื้อของโรคเหล่านี้ อย่างไรก็ตาม ในยุโรปตอนใต้ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการขนส่งสมัยใหม่กำลังเพิ่มความเสี่ยงของการระบาดของโรคที่มียุงเป็นพาหะ
อ้างอิง :