โลกเผชิญวิกฤตขยะมูลฝอย 2,010 ล้านตันต่อปี คาดพุ่งสู่ 3,400 ล้านตันในปี 2593 ประเทศรายได้สูง สร้างขยะพลาสติกมากที่สุด การจัดการขยะจึงเป็นเรื่องท้าทาย กับปริมาณขยะที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
ข้อมูลจาก World Bank ระบุว่า ทุกปี โลกผลิต ขยะมูลฝอยในเขตเทศบาล ถึง 2,010 ล้านตัน โดยอย่างน้อย 33% ไม่ได้รับการจัดการอย่างเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม สถิตินี้สะท้อนถึงปัญหาการจัดการขยะที่ทวีความรุนแรงในยุคที่ประชากรและการบริโภคเติบโตอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในประเทศที่มีรายได้สูง ซึ่งมีสัดส่วนประชากรเพียง 16% ของโลก แต่สร้างขยะถึง 34% หรือราว 683 ล้านตัน ขณะที่คาดการณ์ว่าในปี 2593 (2050) ปริมาณขยะทั่วโลกจะพุ่งสูงถึง 3,400 ล้านตัน ซึ่งเพิ่มขึ้นเร็วกว่าการเติบโตของประชากรมากกว่าสองเท่า
ขยะมูลฝอย: ปริมาณและความเหลื่อมล้ำ
โดยเฉลี่ย มนุษย์แต่ละคนสร้างขยะ 0.74 กิโลกรัมต่อวัน แต่ตัวเลขนี้แตกต่างกันอย่างมาก ตั้งแต่ 0.11 ถึง 4.54 กิโลกรัม ขึ้นอยู่กับระดับรายได้และวิถีชีวิต ประเทศที่มีรายได้สูง เช่น ในยุโรปและอเมริกาเหนือ สร้างขยะต่อหัวในปริมาณมาก ในขณะที่ประเทศที่มีรายได้ต่ำและปานกลางมีปริมาณขยะต่อหัวน้อยกว่า แต่กลับเผชิญปัญหาการจัดการที่ท้าทายกว่า
ความสัมพันธ์ระหว่างรายได้และขยะ: ปริมาณขยะมีความสัมพันธ์เชิงบวกกับระดับรายได้ เมื่อรายได้เพิ่มขึ้น การบริโภคและการสร้างขยะก็เพิ่มตามไปด้วย โดยในประเทศที่มีรายได้ต่ำ ขยะจะลดลงในช่วงแรก แต่เมื่อเศรษฐกิจพัฒนาขึ้น ขยะจะเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว คาดว่าภายในปี 2593 ประเทศที่มีรายได้สูงจะสร้างขยะต่อหัวเพิ่มขึ้น 19% ส่วนประเทศที่มีรายได้ต่ำและปานกลางจะเพิ่มขึ้นถึง 40% หรือมากกว่านั้น
การเติบโตของขยะตามภูมิภาค: ภูมิภาค เอเชียตะวันออกและแปซิฟิก สร้างขยะมากที่สุดในโลก คิดเป็น 23% ขณะที่ ตะวันออกกลางและแอฟริกาเหนือ สร้างน้อยที่สุดที่ 6% อย่างไรก็ตาม ภูมิภาคที่มีอัตราการเติบโตของขยะเร็วที่สุดคือ แอฟริกาใต้สะฮารา, เอเชียใต้, และ ตะวันออกกลางและแอฟริกาเหนือ ซึ่งคาดว่าปริมาณขยะจะเพิ่มขึ้น สามเท่า, สองเท่า, และ สองเท่า ตามลำดับภายในปี 2593
องค์ประกอบของขยะ: รูปแบบการบริโภคที่แตกต่าง
องค์ประกอบของขยะสะท้อนถึงรูปแบบการบริโภคที่แตกต่างกันตามระดับรายได้:
- ประเทศที่มีรายได้สูง: สร้างขยะอาหารและขยะสีเขียวเพียง 32% แต่มีขยะแห้งที่สามารถรีไซเคิลได้ (พลาสติก, กระดาษ, กระดาษแข็ง, โลหะ, แก้ว) สูงถึง 51%
- ประเทศที่มีรายได้ต่ำและปานกลาง: ขยะอาหารและขยะสีเขียวครองสัดส่วนที่ 53-57% ส่วนวัสดุรีไซเคิลมีเพียง 20% ในประเทศที่มีรายได้ต่ำ
- ตามภูมิภาค: ทุกภูมิภาคมีขยะอินทรีย์ราว 50% หรือมากกว่า ยกเว้นยุโรป, เอเชียกลาง, และอเมริกาเหนือ ที่มีขยะแห้งในสัดส่วนสูงกว่า
ความแตกต่างนี้ชี้ให้เห็นว่า การจัดการขยะต้องปรับให้เหมาะสมกับบริบทของแต่ละพื้นที่ โดยเฉพาะในประเทศที่มีขยะอินทรีย์สูง ซึ่งเหมาะกับการทำปุ๋ยหมักมากกว่าการรีไซเคิล
การจัดการขยะ: ความท้าทายและความเหลื่อมล้ำ
การจัดการขยะมูลฝอยเผชิญความท้าทายหลายประการ โดยเฉพาะในด้านการเก็บรวบรวมและการกำจัด
การเก็บรวบรวมขยะ
- ประเทศที่มีรายได้ปานกลางถึงสูงเก็บขยะได้เกือบ 100%
- ประเทศที่มีรายได้ต่ำเก็บขยะในเมืองได้เพียง 48% และนอกเขตเมืองลดลงเหลือ 26%
- ภูมิภาค แอฟริกาใต้สะฮารา มีอัตราการเก็บขยะต่ำสุดที่ 44% ขณะที่ ยุโรป, เอเชียกลาง, และอเมริกาเหนือ เก็บได้อย่างน้อย 90%
วิธีการกำจัดขยะ
- ทั่วโลก ขยะ 37% ถูกกำจัดในหลุมฝังกลบ โดย 8% เป็นหลุมฝังกลบที่ถูกสุขอนามัยพร้อมระบบเก็บก๊าซ
- 31% ถูกทิ้งในหลุมฝังกลบแบบเปิด ซึ่งพบมากในประเทศที่มีรายได้ต่ำ (93% ของขยะถูกทิ้งแบบเปิด)
- 19% ถูกนำไปรีไซเคิลหรือทำปุ๋ยหมัก และ 11% ถูกเผา
ภูมิภาคที่ทิ้งขยะแบบเปิดมากที่สุด ได้แก่ ตะวันออกกลางและแอฟริกาเหนือ, แอฟริกาใต้สะฮารา, และ เอเชียใต้ ซึ่งขยะมากกว่าครึ่งถูกทิ้งอย่างไม่มีการควบคุม
ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม: ก๊าซเรือนกระจกจากขยะ
ในปี 2559 การจัดการขยะมูลฝอยก่อให้เกิดก๊าซเรือนกระจกเทียบเท่า 1.6 พันล้านตันคาร์บอนไดออกไซด์ หรือคิดเป็น 5% ของการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทั่วโลก โดยสาเหตุหลักมาจากหลุมฝังกลบและหลุมฝังกลบแบบเปิดที่ไม่มีระบบเก็บก๊าซ ขยะเศษอาหาร เป็นตัวการสำคัญ คิดเป็นเกือบ 50% ของการปล่อยก๊าซจากขยะ คาดว่าหากไม่มีการปรับปรุง ตัวเลขนี้จะเพิ่มเป็น 2.38 พันล้านตัน ภายในปี 2593 ซึ่งจะยิ่งซ้ำเติมวิกฤตการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
ความท้าทายในการจัดการขยะ
เทคโนโลยีไม่ใช่คำตอบเดียว: เทคโนโลยี เช่น การเผาขยะหรือหลุมฝังกลบที่ทันสมัย ไม่สามารถแก้ปัญหาขยะได้อย่างสมบูรณ์ วิธีการจัดการต้องเหมาะสมกับบริบทท้องถิ่น เช่น การทำปุ๋ยหมักในพื้นที่ที่มีขยะอินทรีย์สูง หรือการรีไซเคิลในพื้นที่ที่มีขยะแห้งจำนวนมาก
การเงินและต้นทุน
ในประเทศที่มีรายได้สูง ต้นทุนการจัดการขยะเกิน 100 ดอลลาร์ต่อตัน ขณะที่ในประเทศที่มีรายได้ต่ำอยู่ที่ราว 35 ดอลลาร์ต่อตัน แต่การคืนต้นทุนเป็นปัญหาใหญ่
ค่าธรรมเนียมผู้ใช้ในประเทศที่มีรายได้ต่ำเฉลี่ย 35 ดอลลาร์ต่อปี เทียบกับ 170 ดอลลาร์ต่อปี ในประเทศที่มีรายได้สูง การคืนต้นทุนเต็มจำนวนจำกัดอยู่ในประเทศที่มีรายได้สูงเท่านั้น
นทุนการขนส่งขยะเพียงอย่างเดียวอยู่ที่ 20-50 ดอลลาร์ต่อตัน ซึ่งเป็นภาระหนักสำหรับประเทศที่มีทรัพยากรจำกัด
โครงสร้างการบริหาร: การจัดการขยะมักเป็นความรับผิดชอบของท้องถิ่น โดย 70% ของบริการจัดการขยะดำเนินการโดยหน่วยงานสาธารณะ และ 1 ใน 3 เป็นความร่วมมือระหว่างภาครัฐและเอกชน อย่างไรก็ตาม ความร่วมมือกับเอกชนจะสำเร็จได้ต้องมีโครงสร้างแรงจูงใจและการบังคับใช้ที่เหมาะสม
วิกฤตขยะมูลฝอยเป็นความท้าทายระดับโลก ที่ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ปริมาณขยะที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในภูมิภาคที่กำลังพัฒนา และผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม เช่น การปล่อยก๊าซเรือนกระจก เรียกร้องให้มีการดำเนินการอย่างเร่งด่วน การจัดการขยะที่มีประสิทธิภาพต้องผสานนโยบายที่เหมาะสม เทคโนโลยีที่สอดคล้องกับบริบทท้องถิ่น และการมีส่วนร่วมของชุมชน หากไม่มีการเปลี่ยนแปลง โลกอาจเผชิญกับขยะ 3,400 ล้านตัน ในปี 2593 ซึ่งจะส่งผลร้ายต่อสิ่งแวดล้อม สุขภาพ และความเจริญรุ่งเรืองของมนุษยชาติ การลงมือวันนี้จะเป็นก้าวสำคัญสู่อนาคตที่ยั่งยืนและสะอาดกว่าเดิม
อ้างอิง :