16 พฤศจิกายน “วันพิทักษ์มรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลก” เป็นวันรำลึกการลงนามใน อนุสัญญาคุ้มครองมรดกโลก เพื่อย้ำเตือนความสำคัญของการอนุรักษ์แหล่งมรดกอันทรงคุณค่า ที่กำลังเผชิญภัยคุกคามจากโลกร้อนและการพัฒนาที่ไม่ยั่งยืน
วันที่ 16 พฤศจิกายน ของทุกปี เป็นวันที่ถูกกำหนดให้เป็น “วันพิทักษ์มรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลก” (World Heritage Protection Day) เพื่อรำลึกถึงและเน้นย้ำความสำคัญของการอนุรักษ์แหล่งมรดกอันล้ำค่าที่มนุษยชาติและโลกได้สร้างสรรค์และสืบทอดมา
ที่มาและความสำคัญของวันพิทักษ์มรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลก
วันสำคัญนี้ถูกกำหนดขึ้นเพื่อรำลึกถึงการลงนามใน อนุสัญญาว่าด้วยการคุ้มครองมรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลก (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage) โดยองค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2515 (ค.ศ. 1972)
อนุสัญญาฉบับนี้ถือเป็นเครื่องมือทางกฎหมายระหว่างประเทศที่สำคัญที่สุดฉบับหนึ่ง มีจุดมุ่งหมายหลักเพื่อส่งเสริมความร่วมมือระดับโลกในการระบุ คุ้มครอง และอนุรักษ์มรดกที่ถือว่าเป็น “คุณค่าโดดเด่นเป็นสากล (Outstanding Universal Value – OUV)” ซึ่งเป็นสมบัติของมนุษยชาติโดยรวม
มรดกโลกของประเทศไทย: สมบัติล้ำค่าที่ต้องร่วมกันพิทักษ์
ประเทศไทยได้เข้าร่วมเป็น ภาคีอนุสัญญาคุ้มครองมรดกโลกเมื่อวันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2530 และมีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์แหล่งมรดกของชาติอย่างต่อเนื่อง ปัจจุบัน (ข้อมูล ณ ปี พ.ศ. 2567) ประเทศไทยมีแหล่งมรดกโลกที่ได้รับการขึ้นทะเบียนจาก UNESCO แล้วรวม 8 แห่ง แบ่งเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม 5 แห่ง และมรดกโลกทางธรรมชาติ 3 แห่ง ดังนี้:
มรดกโลกทางวัฒนธรรม (5 แห่ง)
- เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวาร (พ.ศ. 2534)
- นครประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา (พ.ศ. 2534)
- แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง (พ.ศ. 2535)
- เมืองโบราณศรีเทพ (พ.ศ. 2566)
- แหล่งภูพระบาท ประจักษ์พยานแห่งวัฒนธรรมสีมาสมัยทวารวดี (พ.ศ. 2567)
มรดกโลกทางธรรมชาติ (3 แห่ง)
- เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง (พ.ศ. 2534) : เป็นแหล่งอนุรักษ์ที่ใหญ่ที่สุดในคาบสมุทรอินโดจีน และมีความหลากหลายทางชีวภาพสูง
- กลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ (พ.ศ. 2548) : เป็นแหล่งรวมชนิดพันธุ์ของพืชและสัตว์หายาก รวมถึงนกเงือกหลากหลายชนิด
- กลุ่มป่าแก่งกระจาน (พ.ศ. 2564) : เป็นผืนป่าขนาดใหญ่ที่เป็นรอยต่อทางชีวภูมิศาสตร์ ทำให้มีความหลากหลายทางชีวภาพสูงที่สุดแห่งหนึ่งในเอเชีย
ในฐานะของ “วันพิทักษ์มรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลก“ วันที่ 16 พฤศจิกายน จึงเป็นเครื่องย้ำเตือนว่ามรดกเหล่านี้กำลังเผชิญกับความท้าทายที่ซับซ้อนและรุนแรงขึ้นเรื่อย ๆ ได้แก่:
- การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change): ส่งผลกระทบโดยตรงต่อระบบนิเวศทางธรรมชาติ และเร่งให้เกิดการเสื่อมโทรมของโบราณสถาน (เช่น น้ำท่วม การกัดเซาะ)
- การพัฒนาที่ขาดความยั่งยืน: การขยายตัวของเมือง การสร้างโครงสร้างพื้นฐาน และการทำเหมือง อาจส่งผลกระทบต่อขอบเขตกันชน (Buffer Zone) และคุณค่าของแหล่งมรดก
- การท่องเที่ยวที่ขาดความรับผิดชอบ: การเข้าชมที่เกินขีดจำกัดความสามารถในการรองรับของพื้นที่ นำไปสู่ความเสียหายทางกายภาพต่อมรดกวัฒนธรรมและธรรมชาติ
การอนุรักษ์มรดกโลกไม่ใช่แค่ภารกิจของรัฐบาลหรือ UNESCO เท่านั้น แต่เป็นความรับผิดชอบร่วมกันของมนุษยชาติ การตระหนักถึงคุณค่า การเคารพสถานที่ และการสนับสนุนการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน คือการมีส่วนร่วมที่สำคัญที่สุดในการรักษา “สมบัติของโลก” ให้คงอยู่สืบไป