ASIA-AQ โดย “นาซา” เผยข้อมูลลึกซึ้งถึงต้นตอ “ฝุ่นพิษ PM2.5” ในไทย ชี้ การเผาชีวมวลครองแชมป์ภาคเหนือ ขณะที่กรุงเทพฯ เผชิญมลพิษผสมจากอุตสาหกรรมและการจราจร พร้อมเปิดโปงภัยเงียบจากโอโซนระดับพื้นดิน ที่คุกคามสุขภาพคนไทยในระดับสูง เมื่อเทียบกับอาเซียน
โครงการ ASIA-AQ ซึ่งนำโดยองค์การนาซา (NASA) ได้เปิดเผยข้อมูลเชิงลึก เกี่ยวกับ “ฝุ่นพิษ” ในประเทศไทย เพื่อตอบคำถามที่คนไทยสงสัยมานานว่า “ฝุ่นพิษมาจากไหน?” เพราะปัญหานี้ไม่เพียงส่งผลกระทบต่อสุขภาพ ทำให้อายุขัยสั้นลง และอาจก่อให้เกิดอาการผิดปกติที่คาดไม่ถึงเท่านั้น แต่ยังคร่าชีวิตคนจำนวนมากในแต่ละปี การค้นหาคำตอบไม่ใช่เรื่องง่าย แต่ประเทศไทยได้รับความร่วมมือจากนาซา ซึ่งในเดือนมีนาคม 2567 ได้ส่งเครื่องบิน DC-8 พร้อมอุปกรณ์เก็บข้อมูลฝุ่น บินสำรวจทั่วประเทศไทย
เครื่องบิน DC-8 เริ่มภารกิจจากสนามบินอู่ตะเภา มุ่งหน้าสู่กรุงเทพฯ และเชียงใหม่ โดยผ่านสนามบินดอนเมือง สุโขทัย เชียงใหม่ แพร่ และพิษณุโลก ก่อนกลับสู่อู่ตะเภา การบินจัดขึ้น 2 รอบต่อวัน รวม 4 วัน ในวันที่ 16, 18, 21 และ 25 มีนาคม 2567 โดยบินที่ความสูง 3,000 เมตร และลดระดับลงเหลือ 50 เมตรใกล้สนามบิน เพื่อเก็บข้อมูลฝุ่นครอบคลุมทุกระดับ
ผลการวิเคราะห์ “ฝุ่นพิษ”
ดร.จิม ครอว์ฟอร์ด นักวิทยาศาสตร์อาวุโสจากศูนย์วิจัยแลงลีย์ของนาซา ระบุว่า ฝุ่นในประเทศไทย ประกอบด้วย 5 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ ละอองลอยอินทรีย์ (Organic Aerosol), ซัลเฟต (Sulfate), แอมโมเนียม (Ammonium), ไนเตรท (Nitrate) และผงฝุ่นเขม่าดำ (Black Carbon)
- กรุงเทพฯ: จากการบินวันที่ 16 มีนาคม 2567 พบว่า ฝุ่นมีละอองลอยอินทรีย์มากกว่า 50% รองลงมาคือซัลเฟตประมาณ 25% ตามด้วยแอมโมเนียม ไนเตรท และเขม่าดำ
- เชียงใหม่: ฝุ่นในวันเดียวกันมีละอองลอยอินทรีย์สูงถึง 75% โดยสัดส่วนองค์ประกอบในวันอื่นๆ คล้ายกัน แต่ปริมาณฝุ่นลดลงในวันที่ 21 เนื่องจากฝนตกในวันก่อนหน้า
แหล่งที่มาของฝุ่นพิษ
เมื่อวิเคราะห์ละอองลอยอินทรีย์ในเชียงใหม่ พบสารประกอบระเหยได้ (VOC) เช่น ลีโวกลูโคซาน (Levoglucosan), อะซิโตไนไตรล์ (Acetonitrile) และเบนซีน (Benzene) ซึ่งบ่งชี้ถึงการเผาไหม้ โดยเฉพาะลีโวกลูโคซานที่สัมพันธ์กับการเผาพืช สนับสนุนว่าการเผาชีวมวล (Biomass Burning) เป็นสาเหตุหลักของฝุ่นในภาคเหนือ
อย่างไรก็ตาม ดร.จิม เน้นว่า การที่ละอองลอยอินทรีย์เป็นส่วนประกอบหลัก ไม่สามารถสรุปได้ทันทีว่า เกิดจากการเผาไหม้ 100% เพราะแหล่งที่มาของมลพิษมีความซับซ้อน ต้องแยกแยะระหว่างละอองลอยปฐมภูมิ (Primary Organic Aerosol) และละอองลอยทุติยภูมิ (Secondary Organic Aerosol) อย่างรอบคอบ
สรุปแหล่งกำเนิดฝุ่น PM2.5
- เชียงใหม่และภาคเหนือ: การเผาชีวมวลเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดฝุ่นพิษ
- กรุงเทพฯ: ฝุ่นเกิดจากทั้งการเผาชีวมวล อุตสาหกรรม และการเผาไหม้เชื้อเพลิง
สรุปข้อมูลมลพิษฝุ่นและโอโซนในประเทศไทย
ผลการศึกษามลพิษในประเทศไทย โดยเฉพาะ PM2.5 เผยให้เห็นรูปแบบฤดูกาลที่ชัดเจน:
- กรุงเทพฯ: ฝุ่นเริ่มหนาแน่นตั้งแต่เดือนพฤศจิกายนถึงมกราคม
- ภาคเหนือ: ปริมาณฝุ่นพุ่งสูงในช่วงเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคมของทุกปี
จากการวิเคราะห์องค์ประกอบ เช่น ละอองลอยอินทรีย์ (Organic Aerosol), ลีโวกลูโคซาน (Levoglucosan) และอะซิโตไนไตรล์ (Acetonitrile) พบว่าเชียงใหม่มีระดับสูงกว่ากรุงเทพฯ มาก แสดงถึงการเผาชีวมวลเป็นปัจจัยหลัก ซึ่งสอดคล้องกับข้อมูลจากเครื่องมือภาคพื้นดินในเชียงใหม่ ส่วนกรุงเทพฯ มีมลพิษจากหลายแหล่งผสมกัน โดยเฉพาะการจราจรและอุตสาหกรรม
นอกจากนี้ ยังพบปัญหา โอโซนระดับพื้นดิน ซึ่งมองไม่เห็นด้วยตาเปล่าแต่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ โดยเฉพาะระบบทางเดินหายใจ สารนี้เกิดจากไอเสียรถยนต์และการเผาไหม้ในโรงงานอุตสาหกรรม เมื่อรวมกับแสงแดดในช่วงกลางวัน จะมีความเข้มข้นสูง กระตุ้นอาการระคายเคืองได้ ประเทศไทยมีระดับโอโซนพื้นดินสูงเมื่อเทียบกับประเทศในอาเซียนหลายแห่ง
ในเดือนมีนาคม 2568 คณะทำงานเตรียมเผยแพร่ข้อมูลนี้ต่อรัฐบาล หน่วยงานนโยบาย และสาธารณะ โดย GISTDA มีเป้าหมายดึงดูดนักวิจัยและนักวิทยาศาสตร์เข้าร่วมโครงการเพิ่มเติม เนื่องจากข้อมูลเหล่านี้เป็นองค์ความรู้ใหม่และสำคัญต่อการแก้ปัญหามลพิษในไทยอย่างจริงจังในอนาคต
ทั้งนี้ ข้อมูลจากโครงการ ASIA-AQ ช่วยให้เห็นภาพชัดเจนขึ้นถึงต้นตอของ “ฝุ่นพิษ” ในไทย ซึ่งเป็นก้าวสำคัญในการแก้ปัญหานี้อย่างยั่งยืน โดยหลังจากนี้ ทีมประเทศไทย โดย GISTDA สำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ (องค์การมหาชน) ร่วมกับหน่วยงานและมหาวิทยาลัยต่างๆ จะยำข้อมูลจากนาซา มาทำการศึกษาและต่อยอด เพื่อเป็นแนวทางในการติดตามสถานการณ์ฝุ่นจากแหล่งต่างๆ รวมถึงเป็นข้อมูลสำหรับการออกนโยบาย และวางแผนบริหารจัดการมลพิษทางอากาศในไทย