รู้จัก ภาวะ PTSD ความทรงจำที่ไม่เคยจางหาย โรคเครียดหลังเหตุสะเทือนขวัญคืออะไร? ทำความเข้าใจสาเหตุ อาการ และทางออกสำหรับผู้เผชิญความทรงจำอันเจ็บปวด
ในชีวิตของเราทุกคน อาจมีบางช่วงเวลาที่เผชิญกับเหตุการณ์รุนแรงหรือสะเทือนใจ ไม่ว่าจะเป็นอุบัติเหตุ การสูญเสีย หรือประสบการณ์ที่ยากจะลืมเลือน แม้เหตุการณ์เหล่านั้นจะผ่านพ้นไป แต่สำหรับบางคน ความทรงจำและความรู้สึกเจ็บปวดยังคงติดอยู่ในใจราวกับเงาที่ตามหลอกหลอน ภาวะนี้เรียกว่า PTSD หรือ โรคความเครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ ซึ่งไม่ใช่แค่ความเครียดธรรมดา แต่เป็นภาวะที่ส่งผลกระทบต่อทั้งร่างกายและจิตใจอย่างลึกซึ้ง
ภาวะ PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) คืออะไร
PTSD หรือ ภาวะความเครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ เป็นภาวะทางจิตใจที่เกิดขึ้นหลังจากบุคคลเผชิญเหตุการณ์รุนแรงหรือกระทบกระเทือนจิตใจอย่างมาก เช่น อุบัติเหตุร้ายแรง ภัยพิบัติ การถูกทำร้ายร่างกาย การล่วงละเมิด หรือการอยู่ในสถานการณ์สงคราม แม้เหตุการณ์เหล่านั้นจะผ่านไปแล้ว แต่ผู้ที่มีภาวะ PTSD ยังคงรู้สึกเหมือนเหตุการณ์นั้นเกิดขึ้นซ้ำ ๆ และส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน
สาเหตุของ ภาวะ PTSD
PTSD เกิดขึ้นจาก ประสบการณ์ที่รุนแรงและคุกคามความปลอดภัย ทั้งทางกายและใจ โดยสมองส่วนที่ควบคุมความจำและความกลัวทำงานผิดปกติ ทำให้ร่างกายและจิตใจตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นอย่างรุนแรงแม้เหตุการณ์จะจบไปแล้ว
ตัวอย่างเหตุการณ์กระตุ้น PTSD ได้แก่
- อุบัติเหตุรุนแรงหรือเจ็บป่วยฉับพลัน
- เหตุการณ์สูญเสียคนใกล้ชิดอย่างกระทันหัน
- การถูกทำร้ายร่างกายหรือจิตใจ
- การอยู่ในพื้นที่สงครามหรือเห็นภาพความรุนแรง
อาการของ PTSD
อาการอาจแตกต่างกันในแต่ละคน แต่แบ่งได้เป็น 4 กลุ่มหลัก
- การย้อนคิดเหตุการณ์ (Re-experiencing)
- ฝันร้ายเกี่ยวกับเหตุการณ์
- เห็นภาพเหตุการณ์เดิมซ้ำ (Flashback)
- รู้สึกเหมือนกำลังอยู่ในเหตุการณ์อีกครั้ง
การหลีกเลี่ยง (Avoidance)
- หลีกเลี่ยงสถานที่ คน หรือสิ่งที่ทำให้นึกถึงเหตุการณ์
- ไม่อยากพูดหรือคิดถึงเรื่องนั้น
อารมณ์และความคิดเปลี่ยนแปลง (Negative changes)
- รู้สึกผิด สิ้นหวัง หรือมองโลกในแง่ร้าย
- ขาดความสนใจในสิ่งที่เคยชอบ
- รู้สึกห่างเหินจากคนรอบตัว
การตื่นตัวมากเกินไป (Hyperarousal)
- สะดุ้งง่าย ตกใจง่าย
- ระวังตัวเกินปกติ
- นอนไม่หลับ หงุดหงิดง่าย
การก่อเหตุของทหารพราน ที่ปฏิบัติหน้าที่ชายแดนไทย-กัมพูชา มีภาวะสอดรับกับตัวอย่างจากภาพยนตร์ ที่ถ่ายทอดอาการและผลกระทบของ PTSD
- American Sniper (2014) – เรื่องราวของคริส ไคล์ พลซุ่มยิงกองทัพเรือสหรัฐฯ ที่กลับจากสงครามอิรักและต้องเผชิญ PTSD ทั้งฝันร้าย ความตื่นตัวเกินปกติ และความยากลำบากในการปรับตัว
- The Hurt Locker (2008) – ถ่ายทอดชีวิตหน่วยเก็บกู้ระเบิดในสงคราม เมื่อกลับบ้านต้องเผชิญความรู้สึกว่างเปล่าและความเครียดสะสม
- First Blood (Rambo, 1982) – จอห์น แรมโบ้ อดีตทหารเวียดนามที่ยังติดอยู่กับความทรงจำเลวร้ายและตอบสนองอย่างรุนแรงเมื่อถูกกระตุ้น
- Saving Private Ryan (1998) – แสดงให้เห็นการตอบสนองของทหารต่อความสูญเสียและเสียงหรือภาพที่กระตุ้นความทรงจำร้ายแรง
- Shutter Island (2010) – ตัวละครหลักมีประสบการณ์สะเทือนขวัญจากสงครามและเหตุการณ์ส่วนตัว จนนำไปสู่อาการภาพหลอนและปัญหาทางจิตใจ
ตัวอย่างเหล่านี้ช่วยให้เราเข้าใจว่า PTSD ไม่ได้เกิดแค่ในสนามรบ แต่สามารถเกิดได้กับใครก็ตามที่ผ่านประสบการณ์รุนแรง PTSD สามารถรักษาได้ โดยแนวทางหลัก ๆ ได้แก่
- จิตบำบัด (Psychotherapy) เช่น การบำบัดแบบ CBT หรือ EMDR
- การใช้ยา เพื่อบรรเทาอาการวิตกกังวลและซึมเศร้า
- การสนับสนุนจากคนรอบข้าง
- การดูแลตัวเอง เช่น ออกกำลังกาย ฝึกผ่อนคลาย หายใจลึก ๆ นอนให้เพียงพอ
ทั้งนี้ ภาวะ PTSD ไม่ใช่ความอ่อนแอ แต่เป็นการตอบสนองของร่างกายและจิตใจต่อประสบการณ์รุนแรง การเข้าใจอาการ การรับรู้ว่าตนเองต้องการความช่วยเหลือ และการเข้าถึงผู้เชี่ยวชาญ จะช่วยให้ผู้ที่เผชิญภาวะนี้สามารถฟื้นฟูและกลับมาใช้ชีวิตได้อย่างมีคุณภาพ
