“วันช้างไทย” 13 มีนาคม วันแห่งความภาคภูมิใจในสัตว์ประจำชาติที่เคยยิ่งใหญ่ในอดีต แต่ปัจจุบันช้างป่าและช้างเลี้ยง เหลือเพียงไม่กี่พันตัว ท่ามกลางวิกฤตต่างๆ มาร่วมเรียนรู้และหาทางรักษาช้างไทยให้คงอยู่กับเราตลอดไป
วันที่ 13 มีนาคมของทุกปี ถือเป็น “วันช้างไทย” ซึ่งกำหนดขึ้นเพื่อให้คนไทยตระหนักถึงความสำคัญของช้าง สัตว์ประจำชาติที่มีบทบาทสำคัญ ทั้งในด้านประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และระบบนิเวศของประเทศไทย ช้างไทยไม่เพียงเป็นสัญลักษณ์แห่งความแข็งแกร่ง และความสง่างาม แต่ยังสะท้อนถึงวิถีชีวิตและความผูกพันของคนไทยที่มีต่อสัตว์ชนิดนี้มาอย่างยาวนาน
ที่มาของวันช้างไทย
วันช้างไทยได้รับการกำหนดอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 26 มีนาคม 2541 โดยคณะรัฐมนตรีมีมติให้วันที่ 13 มีนาคมของทุกปีเป็นวันช้างไทย เพื่อระลึกถึงความสำคัญของช้าง และกระตุ้นให้เกิดการอนุรักษ์ วันที่ 13 มีนาคมนี้ถูกเลือกเนื่องจากเป็นวันที่คณะกรรมการคัดเลือกสัตว์ประจำชาติมีมติให้ “ช้างเผือก” เป็นสัตว์ประจำชาติไทยเมื่อปี 2506
ด้วยช้างเผือกในอดีต ถือเป็นสัญลักษณ์แห่งความเจริญรุ่งเรืองและอำนาจของกษัตริย์ โดยเฉพาะในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ที่ช้างเผือกถูกยกย่องว่าเป็น “ของสูง” และมีส่วนในพิธีราชพิธีสำคัญ
ความสำคัญของช้างในสังคมไทย
ช้างมีบทบาทในสังคมไทยมานานนับพันปี ตั้งแต่สมัยโบราณ ช้างถูกใช้เป็นพาหนะในการศึกสงคราม เช่น ในสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ที่ทรงใช้ช้างในการประจัญบานจนได้รับชัยชนะอันยิ่งใหญ่ นอกจากนี้ ช้างยังเป็นแรงงานสำคัญในการขนส่งและก่อสร้าง โดยเฉพาะในงานตัดไม้และการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานในอดีต ในด้านวัฒนธรรม ช้างปรากฏอยู่ในนิทานพื้นบ้าน ศิลปะ และความเชื่อ เช่น ความเชื่อเรื่อง “พระพิฆเนศ” เทพแห่งความสำเร็จที่มีเศียรเป็นช้าง
อย่างไรก็ตาม เมื่อยุคสมัยเปลี่ยนแปลง การใช้ช้างในงานหนักลดลง ประกอบกับการตัดไม้ทำลายป่าที่ทำให้ถิ่นอาศัยของช้างป่าถูกทำลาย ส่งผลให้จำนวนช้างไทยลดลงอย่างน่าใจหาย ปัจจุบัน ช้างไทยถูกจัดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครองตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2562 และอยู่ในสถานะใกล้สูญพันธุ์ตามบัญชีแดงของ IUCN (International Union for Conservation of Nature)
สถานการณ์ช้างไทยในปัจจุบัน
ข้อมูลจากกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืชระบุว่า ปัจจุบันประเทศไทยมีช้างป่าประมาณ 3,000-4,000 ตัว และช้างเลี้ยงอีกประมาณ 3,000 ตัว ถึงแม้ว่าจะมีการอนุรักษ์อย่างจริงจัง แต่ช้างไทยยังเผชิญกับปัญหาหลายประการ เช่น การสูญเสียถิ่นที่อยู่อาศัยจากโครงการพัฒนา การถูกล่าเพื่อเอางา และการนำช้างมาใช้ในอุตสาหกรรมท่องเที่ยวที่อาจไม่เหมาะสม เช่น การให้ช้างแสดงโชว์หรือเดินขอเงินตามท้องถนน ซึ่งส่งผลต่อสุขภาพกายและใจของช้าง
ในส่วนของช้างเลี้ยง ปัญหาความขัดแย้งระหว่างเจ้าของช้างและชุมชนก็เป็นอีกหนึ่งความท้าทาย โดยเฉพาะในช่วงที่ขาดแคลนรายได้จากการท่องเที่ยว เช่น ช่วงวิกฤตโควิด-19 ที่ผ่านมา ทำให้ช้างและควาญช้างต้องเผชิญกับความยากลำบากในการหาอาหารและที่อยู่อาศัย
กิจกรรมในวันช้างไทย
ในวันที่ 13 มีนาคมของทุกปี หน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชน รวมถึงองค์กรอนุรักษ์สัตว์ป่า เช่น ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย มูลนิธิช้างประเทศไทย และสวนสัตว์ต่างๆ จะจัดกิจกรรมเพื่อรณรงค์และให้ความรู้เกี่ยวกับช้างไทย เช่น การจัดนิทรรศการ การปล่อยช้างคืนสู่ป่า การระดมทุนเพื่อช่วยเหลือช้างที่ได้รับบาดเจ็บ หรือถูกทารุณกรรม รวมถึงการจัดพิธีทำบุญตักบาตรช้าง ซึ่งเป็นประเพณีที่ผสมผสานความเชื่อทางศาสนาเข้ากับการอนุรักษ์
หนึ่งในไฮไลต์ที่ได้รับความสนใจคือ “งานเลี้ยงบุฟเฟต์ช้าง” ที่จัดขึ้นในหลายพื้นที่ เช่น ที่ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย จังหวัดลำปาง ซึ่งมีการนำผักและผลไม้มาให้ช้างกินอย่างอิ่มหนำ เพื่อเป็นการแสดงความรักและขอบคุณต่อสัตว์ชนิดนี้
ร่วมมือกันอนุรักษ์ช้างไทย
วันช้างไทยไม่ใช่แค่วันเฉลิมฉลอง แต่เป็นวันที่เตือนใจให้ทุกคนตระหนักถึงความรับผิดชอบในการดูแลช้างไทยให้คงอยู่ต่อไป การอนุรักษ์ช้างไม่ใช่หน้าที่ของหน่วยงานใดหน่วยงานหนึ่งเท่านั้น แต่ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ไม่ว่าจะเป็นการสนับสนุนการฟื้นฟูป่า การหยุดซื้อขายงาช้าง การท่องเที่ยวอย่างรับผิดชอบ และการให้ความรู้แก่ชุมชนเกี่ยวกับการอยู่ร่วมกับช้างป่าอย่างสันติ ให้สมกับที่เขาเคยเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์อันยิ่งใหญ่ของชาติ
