ชีวนวัตกรรม หรือ Synthetic Biology เป็นศาสตร์ใหม่ที่ทางอออกหนึ่งจะช่วยกอบกู้โลก เพราะหากมนุษย์ยังคงผลิตและบริโภคอย่างสุดโต่งโดยไม่ใส่ใจทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ถึงจะมีโลกอีกกี่ใบก็คงไม่เพียงพอต่อความต้องการ โดยเฉพาะการบริโภคแบบไร้ขีดจำกัดที่เป็นต้นเหตุทำให้โลกร้อน ชัยวัฒน์ โควาวิสารัช ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร และกรรมการผู้จัดการใหญ่ บริษัท บางจาก คอร์ปอเรชั่น จำกัด (มหาชน) กล่าวปาฐกถาหัวข้อ “ทำไมต้อง Syn Bio” ในงานเสวนา “ออกแบบอนาคตด้วยธรรมชาติแก้วิกฤติทรัพยากรโลก” ไว้น่าสนใจว่า ภาคธุรกิจไม่อาจนิ่งเฉยต่อสถานการณ์ที่โลกกำลังเผชิญ โดยเฉพาะสภาวะโลกร้อนที่กลายเป็นวาระแห่งโลก

บลูคาร์บอน (Blue Carbon) เกิดขึ้นได้อย่างไร? โลกของเรามีวัฏจักรของคาร์บอนหมุนเวียนผ่านสิ่งมีชีวิตและวัตถุต่าง ๆ เช่น การหมุนเวียนผ่านการสังเคราะห์แสงของพืชบนดินไปจนถึงพืชในน้ำ การหมุนเวียนของคาร์บอนผ่านพืชและสัตว์น้ำเรียกว่า บลูคาร์บอน (สีน้ำเงินเป็นสัญลักษณ์ของน้ำและท้องทะเล) ในเมื่อคาร์บอนมีวัฏจักร ดังนั้นไม่ว่าจะเป็น กรีนคาร์บอน (Green Carbon) หรือ บลูคาร์บอน (Blue Carbon) ก็จะต้องมีการหมุนเวียนผ่านสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ไปเรื่อย ๆ แต่พวกมันไม่ได้ถูกหมุนเวียนทั้งหมด เพราะคาร์บอนมีส่วนเกินมากมายมหาศาล และส่วนเกินนี้อาจทำให้สมดุลของสภาพอากาศโลกมีปัญหา

แม้ว่าหลายคนอาจจะไม่คุ้นกับคำว่า Circular economy มาก่อน แต่เชื่อได้ว่าในอีกไม่นาน คำ ๆ นี้จะเป็นที่พูดถึงกันในวงกว้าง เพราะบริษัทใหญ่ ๆ เริ่มหันมาใช้โมเดลนี้ในการประกอบธุรกิจที่ยั่งยืน หน่วยงานภาครัฐบางประเทศได้กำหนดมาตรฐานสำหรับธุรกิจ Circular economy หรือเศรษฐกิจหมุนเวียนที่มีประสิทธิภาพ และองค์กรต่าง ๆ ในระดับสากลได้ตั้งแพลตฟอร์มขึ้นมาเพื่อส่งเสริมโมเดลนี้

“กำไรคือการได้กลับบ้านมาดูแลแม่ ได้อยู่ในชุมชนของเรา ได้พูดภาษาหล่ม ได้กินอาหารลาว ได้เจอญาติ วิถีตอนเด็กๆ มันกลับมา…ฝ้ายไม่มีก็ปลูกมันขึ้นมา” วิถีรักษ์โลกในแบบฉบับของ ยุพิน ผูกพานิช คือการหันหลังให้เมืองเพื่อกลับไปดูแลแม่ในวัย 70  ซึ่ง จ๋า ยุพิน บอกว่านี่คือกำไรของ “ร้านฝ้ายจ๋ายาใจ” คือการได้กลับบ้านมาอยู่ในชุมชนที่คุ้นเคย และที่สำคัญมากว่านั้นก็คือการสืบสานภูมิปัญญาการผลิตผ้าฝ้ายในรูปแบบต่าง ๆ ที่แม่เคยทำมาตลอดชีวิต

แม้เราจะเกลียดชังคาร์บอนในฐานะตัวการทำให้เกิดภาวะโลกร้อนมากแค่ไหน สิ่งหนึ่งที่เราจะลืมไม่ได้คือคาร์บอนเป็นองค์ประกอบสำคัญของชีวิต นั่นหมายความว่าเราจะมุ่งลดและกำจัดคาร์บอนอย่างเดียวคงไม่ได้ เราต้องทำให้มันอยู่ในโลกอย่างสมดุล เพราะไร้คาร์บอนก็ไร้ชีวิต ระบบนิเวศมากมายที่อยู่ได้ด้วยการซึมซับคาร์บอน แต่ก็มีคาร์บอนส่วนเกินที่มนุษย์สร้างขึ้นมาจนกลายเป็นปัญหาอยู่ในขณะนี้ ซึ่งระบบนิเวศอิงคาร์บอนที่กำลังเป็นที่พูดถึงกันมากคือ Blue Carbon และ Green Carbon

Synthetic Biology หรือ ชีวนวัตกรรม ถูกนำมาใช้ในวงการแพทย์มานานพอสมควร เช่น การผลิตวัคซีนบางชนิด หรือการผลิตอินซูลินสำหรับโรคเบาหวาน โดยปัจจุบันเริ่มมีการพูดถึงมากขึ้นอีกครั้ง เนื่องจากเป็นศาสตร์ที่ตอบโจทย์ตรงความต้องการผู้บริโภคมากขึ้น เพื่อให้เข้าใจความหมายในเชิงหลักการมากขึ้น “ชีวนวัตกรรม” คือการผสมผสานความรู้ทางด้านวิศวกรรมศาสตร์เข้ากับชีววิทยา หรือการนำเทคโนโลยีพันธุวิศวกรรมเข้าไปผสานกับเทคโนโลยีการเลี้ยงจุลินทรีย์ เพื่อให้ใช้จุลินทรีย์เป็นเสมือนโรงงานในการผลิต หรือสังเคราะห์ผลิตผลิตภัณฑ์ตามที่เราต้องการ แทนการพึ่งพากระบวนการผลิตตามธรรมชาติที่อาจใช้เวลาและทรัพยากรที่มากกว่า